✍️ سیدمحمد فیروزی
بخش پنجم
۳. روش‌‌شناسی تحقیق
این تحقیق براساس هدف از نوع کاربردی است که به شیوۀ تبیینی و توصیفی-تحلیلی و با روش پیمایشی به مسئله پرداخته است. نخست، مبانی نظری موضوع و پیشینۀ تحقیق از طریق تحقیق کتابخانه‌ای و الکترونیکی کاوش شد. جامعه آماری پژوهش، شهروندان ۱۸ ساله تا ۳۵ سالۀ شهر کابل بودند که شامل هم‌بومیان و غیربومیان می‌شدند. نمونه‌های تحقیق به‌شکل تصادفی ساده و تصادفی سیستماتیک از میان کاربران شبکه‌های مجازی و اینترنت و نیز به‌صورت فراخوان عمومی برای تکمیل پرسشنامه آنلاین به جوانان شهرکابل در شبکه اجتماعی فیسبوک انتخاب شدند که درمجموع ۲۵۱ نفر از میان جوانان ساکن در شهر کابل به پرسشنامه‌ها پاسخ دادند. گردآوری داده‌ها به‌وسیلۀ پرسش‌نامه‌های محقق‌ساخته صورت گرفت که براساس سؤال‌ها و فرضیه‌های تحقیق و براساس مقیاس لیکرت تنظیم شد و از میان نمونه‌های انتخاب‌شده و فراخوان عمومی از جامعه آماری تکمیل شده است. سپس داده‌های جمع‌آوری‌شده طبقه‌بندی شد و وارد نرم‌افزار SPSS شد و پس از طي مراحل شاخص¬هاي پژوهش ساخته شد و سهم هريک از آن‌ها در تخمين میزان متغیر وابسته به دست آمد. پس از آن، آزمون‌های (T)، (F)، همبستگی و رگرسیونی انجام شد. اعتبار و پایایی تحقیق نیز با روش‌های مرسوم انجام شد که روايي مقياس با استفاده از تكنيك روايي صوري و تأیید استاد و اعتبار پايايي مقياس و دقت پرسشنامه¬ها نيز به روش همساني دروني و با استفاده از ضريب آلفاي كرونباخ صورت گرفت.
فرضیه‌های تحقیق عبارت‌اند از:
1. جوانان در کابل به امکانات اوقات‌فراغت مانند فضاهای سبز، پارک‌ها، میدان‌های فوتبال، فوتسال، والیبال، سینما و… دسترسی ندارند و این کمبودها با گرایش جوانان به مواد مخدر مرتبط است؛
2. افزایش خشونت‌ها و ناامنی فزیکی و روانی ناشی از انتحار و انفجار در شهرکابل با گرایش جوانان به مواد مخدر ارتباط دارد؛
3. دوستان و همسالان معتاد در گرایش و ابتلای جوانان به مواد مخدر نقش دارند؛
4. بی‌هنجاری و عادی شدن مصرف مواد با گرایش جوانان به مصرف مواد ارتباط دارد؛
5. اعتیاد یکی از اعضای خانواده با گرایش جوانان به مواد مخدر ارتباط دارد؛
6. خشونت در خانواده با گرایش جوانان به مواد مخدر مرتبط است.
4. یافته‌های تحقیق
نتایج آزمون رابطه متغیرهای زمینه‌ای با گرایش به مواد مخدر در جدول 1 ارائه شده است.
جدول 1. نتایج آزمون رابطه متغیرهای زمینه‌ای با گرایش به مواد مخدر
sig T میانگین ابعاد گرایش به مواد
متغیرهای زمینه‌ای
۸۶۳/۰ ۱۷۳/۰ ۳۲/۴۳ مجرد تأهل
۴۳ متأهل
۷۸۸/۰ ۲۶۹/۰ ۳۳/۴۳ بومی شهر کابل وضعیت سکونت
۴۲.۸۵۳ غیربومی
۱۶/۰ ۴۴۱/۲- ۷۵/۴۱ شاغل اشتغال
۳۱/۴۶ غیرشاغل
۸۵۱/۰ ۱۸۸/۰ ۳۸/۴۳ بلی اعتیاد یکی از اعضای خانواده
۹۶/۴۲ خیر
تحلیل آزمون T یا تأثیر متغیرهای زمینه‌ای بر گرایش جوانان شهرکابل به مواد مخدر نشان می‌دهد، بین وضعیت تأهل و تجرد تفاوت معناداری در گرایش به مواد مخدر وجود ندارد. بین وضعیت سکونت (بومی شهرکابل و غیربومی) نیز تفاوت معناداری در گرایش به مواد وجود ندارد. در وضعیت اشتغال تفاوت معناداری بین شاغلان و بیکاران وجود ندارد و این جدول و ضریب معناداری آن نشان می‌دهد که بیکاران در مقایسه با شاغلان گرایش بیشتری به مواد مخدر دارند. اعتیاد یکی از اعضای خانواد نیز بر سوءمصرف و گرایش به مواد مخدر تأثیر نداشته است، اما مصرف مواد در حال حاضر، تفاوت معناداری با کسانی دارد که در حال حاضر مصرف‌کننده مواد نیستند. در این آزمون فقط تأثیرمتغیر بیکاری بر گرایش جوانان شهرکابل به مواد مخدر تأیید شد.
جدول 2. نتایج آزمون رابطۀ متغیرهای مستقل با گرایش به مواد مخدر
sig اندازاه همبستگی گرایش به مواد مخدر
متغیرهای مستقل
۹۹۱/۰ ۰۰۱/۰ سن
۹۵۹/۰ ۰۰۱/۰ بعدخانوار
۱۹۸/۰- ۱۸۱/۰- درآمد
۰۰۰/۰ ۹۶۸/۰ جوانان در کابل به امکانات اوقات‌فراغت مانند فضاهای سبز، پارک‌ها، میدان‌های فوتبال، فوتسال، والیبال، سینما و… دسترسی ندارند و این کمبودها با گرایش جوانان به مواد مخدر مرتبط است.
۰۰۰/۰ ۵۸۱/۰ افزایش خشونت‌ها و ناامنی فزیکی و روانی ناشی از انتحار و انفجار در شهرکابل با گرایش جوانان به مواد مخدر ارتباط دارد.
۰۰۰/۰ ۵۵۱/۰ دوستان و همسالان معتاد در گرایش و ابتلای جوانان به مواد مخدر نقش دارند.
۰۰۰/۰ ۴۲۷/۰ بی‌هنجاری و عادی شدن مصرف مواد با گرایش جوانان به مصرف مواد ارتباط دارد.
۰۰۰/۰ ۵۲۶/۰ خشونت در خانواده با گرایش جوانان به مواد مخدر مرتبط است.
تحلیل آزمون رابطه متغیرهای مستقل با گرایش به مواد مخدر در جدول 2 نشان می‌دهد، بین سن و تعداد اعضای خانوار با گرایش به مواد مخدر رابطۀ همبستگی مشاهده نشد و این روابط از نظر آماری معنا‌دار نیست، اما بین متغیرهای داشتن امکانات اوقات‌فراغت، احساس ناامنی در شهر کابل، داشتن دوستان و همسالان ناباب، بی‌هنجاری و تنش‌های خانوادگی با گرایش به مواد مخدر همبستگی و رابطۀ مثبت و معناداری مشاهده شد؛ یعنی هرچه اوقات‌فراغت بیشتر باشد و امکانات گذران آن وجود نداشته باشد، سطح خشونت‌های فزیکی و روانی در شهرکابل بیشتر باشد، دوستان و همسالان ناباب داشته باشند و تنش‌های خانوادگی بیشتر باشد، به همان اندازه گرایش به مواد مخدر افزایش پیدا می‌کند. همچنین نداشتن درآمد یا درآمد ناچیز و گرایش به مواد مخدر رابطۀ معناداری وجود دارد؛ یعنی هرچه درآمد افراد افزایش می‌یابد، گرایش به مواد مخدر کاهش می‌باید و برعکس.
جدول 3. نتایج آزمون F درباره رابطه بین تحصیلات و گرایش به مواد مخدر
Sig F میانگین ابعاد
۰۰۰/۰ ۷۷/۲۹ ۸۳/۵۳ بی‌سواد تحصیلات
۵۳/۴۷ دوازده پاس
۰۵/۳۹ تحصیلات دانشگاهی
تحلیل آزمون چندمتغیره (F) نشان می دهد، بین تحصیلات و گرایش به مواد مخدر رابطۀ معناداری وجود دارد، یعنی به هر اندازه سرمایه انسانی و تحصیلات افراد بیشتر باشد، به همان اندازه گرایش کمتری به مواد مخدر دارند و برعکس جوانان بی‌سواد یا با تحصیلات کم گرایش بیشتری به مواد مخدر نشان می‌دهند.
جدول 4. نتایج تحلیل رگرسیونی تأثیر متغیرهای مستقل بر گرایش به مواد مخدر
متغیرهای مستقل ضرایب خام Std. Error ضرایب استانداردشده T Sig
β Beta
مقدارثابت ۳۱۹/۱۴ ۱۱/۳ – ۵۶/۴ ۰۰۰/۰
امکانات اوقات‌فراغت و گرایش به مواد مخدر ۶۵۸/۰ ۱۳۴/۰ ۴۸۸/۰ ۹۲/۴ ۰۰۰/۰
بی‌هنجاری و گرایش به مواد مخدر ۵۹۷/۰ ۲۰۲/۰ ۲۶۸/۰ ۹۵/۲ ۰۰۴/۰
دوستان ناباب و گرایش به مواد مخدر ۴۰۶/۰ ۱۷/۰ ۲۲۶/۰ ۳۹/۲ ۰۲/۰
به‌منظور تبیین گرایش به مواد مخدر براساس متغیرهای امکانات اوقات، بی هنجاری و دوستان ناباب، از رگرسیونی چندمتغیره به روش گام‌به‌گام استفاده شده است. در مجموع از 10 متغیر واردشده به معادله رگرسیونی، سه متغیر مستقل مهم این در این تحلیل باقی ماندند که ضریب همبستگی آن‌ها با گرایش به مواد مخدر برابر با ۷۷۸/۰R= و ضریب تعیین برابر با ۶۰۶/۰= ۲ Rوضریب تعیین خالص برابر ۵۸۵/۰= ۲R شده است. این ضرایب بیانگر آن است که حدود ۵۸.۵ درصد از واریانس گرایش جوانان شهر کابل به مواد مخدر توسط این متغیرها در معادله رگرسیونی تبیین می‌شود. درمجموع، طبق اطلاعات جدول 4 و با توجه به ضرایب بتاهای استانداردشده، ملاحظه می‌شود که نبود امکانات اوقات‌فراغت با ۴۸۸ /۰ =β، بی‌هنجاری با ۲۶۸/۰ = β و دوستان ناباب ۲۲۶/۰ =β در گرایش جوانان شهر کابل به مواد مخدر سهم معناداری دارند. ملاحظه می‌شود که نبود امکانات اوقات‌فراغت بیشترین تآثیر را بر گرایش به مواد مخدر دارد؛ یعنی هرچی میزان اوقات‌فراغت افراد بیشتر باشد و دسترسی به امکانات مناسب گذران آن وجود نداشته نباشد، جوانان بیشتر به مواد مخدر گرایش پیدا می‌کنند. جدول 4 نشان می‌دهد که احساس بی‌هنجاری و دوستان ناباب نیز در گرایش به مواد مخدر تأثیر مثبت و معناداری دارند.
